Εορτολόγιο 27 Οκτωβρίου
Ποιοι Άγιοι Γιορτάζουν Σήμερα: Ο Άγιος Νέστωρ ο Μάρτυρας. Η Αγία Πρόκλα σύζυγος του Ποντίου Πιλάτου. Ο Όσιος Δημήτριος ο Νέος ο Μπασαράμπης ο προστάτης Βουκουρεστίου.
Ἐχει παρεστῶσάν σε, Πρόκλα Δεσπότης, Ὁ Πιλάτῳ πρὶν σῷ παραστὰς συζύγῳ.
Η Αγία Πρόκλα ή Αγία Κλαυδία ήταν η σύζυγος του Πόντιου Πιλάτου και είναι αυτή που, όπως αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη στο Κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο, προσπάθησε να εμποδίσει τον Πόντιο Πιλάτο, να καταδικάσει τον Ιησού σε θάνατο εξαιτίας ενός ονείρου που είχε δει.
Το όνομα Πρόκλα αναφέρεται για πρώτη φορά αργότερα στο απόκρυφο ευαγγέλιο του Νικόδημου και στο χρονικό του Ιωάννη Μαλάλα.
Στο απόκρυφο «ευαγγέλιο του Νικοδήμου», που ανάγεται κατά την πιθανότερη εκδοχή στις αρχές του 4ου αιώνα, της αποδίδεται το όνομα Πρόκουλα. Όντως είναι ιστορικά μεμαρτυρημένο ότι υπήρχε στη Λατινική γλώσσα γυναικείο όνομα Procula, το οποίο ελληνοποιούμενο γίνεται Πρόκλα.
Όπως όλα τα απόκρυφα κείμενα, έτσι και το «ευαγγέλιο του Νικοδήμου», αποτελούν βιβλία εκτός του Κανόνα της Αγίας Γραφής, διότι στερούνται της θεοπνευστίας των Κανονικών της βιβλίων. Είναι λοιπόν πολύ πιθανό να διασώζεται το αυθεντικό όνομα της συζύγου του Πιλάτου, που από στόμα σε στόμα διαδιδόταν ως προφορική παράδοση μεταξύ των Χριστιανών, έως ότου καταγράφηκε από τον άγνωστο συντάκτη του απόκρυφου «ευαγγελίου του Νικοδήμου».
Με το ελληνοποιημένο όνομα Πρόκλα αναφέρεται στην «Επιστολή του Ηρώδη προς Πιλάτον», καθώς και στην «Επιστολή του Πιλάτου προς Ηρώδην», που αποτελούν επίσης κείμενα που εντάσσονται στα απόκρυφα.
Μία παραλλαγή του ονόματος αυτού, και συγκεκριμένα Abroqla, καταγράφεται στο «μαρτύριον Πιλάτου», απόκρυφο επίσης κείμενο, που διασώζεται σε αιθιοπική και αραβική μετάφραση. Σε κάποια απόκρυφα πριν από το όνομα Πρόκλα προστίθεται και το όνομα Κλαυδία.
Ενώ ο σύζυγός της δεν ανέλαβε την ευθύνη να ελευθερώσει τον Χριστό, φοβούμενος τους Ιουδαίους, η σύζυγος του Πρόκλα, μετά τον φρικτό θάνατο του Πιλάτου, προσήλθε στη Χριστιανική πίστη και αφού έζησε με αγαθότητα και ευσέβεια, παρέδωσε το πνεύμα της ειρηνικά.
Το πιθανότερο είναι ότι η Πρόκλα ανήκε σε κάποια από τις αριστοκρατικές οικογένειες της Ρώμης. Όπως όλοι οι Ρωμαίοι της εποχής της, θα ακολουθούσε τη λατρεία ειδωλολατρικών θεοτήτων του ρωμαϊκού, ελληνικού και ανατολικού πανθέου σύμφωνα με το κλίμα του θρησκευτικού συγκρητισμού, που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Νυμφεύθηκε τον Πιλάτο πριν το 26 μ.Χ., οπότε εκείνος τοποθετήθηκε επίτροπος στη Ρωμαιοκρατούμενη Ιουδαία.
Σύμφωνα με κάποιες αμφιλεγόμενες απόψεις ιστορικών περί του βίου της, ως μητέρα της αναφέρεται η περιβόητη για τις ηθικές παρεκτροπές της, Ιουλία, η θυγατέρα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου. Με βάση αυτή τη φήμη η Πρόκλα ήταν νόθο παιδί, που απέκτησε η Ιουλία το 2 π.Χ., τον καιρό που ο Οκταβιανός την είχε εξορίσει στην Pandateria, ένα νησάκι στο Τυρηνικό πέλαγος.
Άρα πιθανόν η Πρόκλα να γεννήθηκε χωρίς την παρουσία του πατρός της.
Με δεδομένο λοιπόν το γεγονός ότι ήταν εγγονή πρώην αυτοκράτορα και επιπλέον υιοθετήθηκε από τον πρώην σύζυγο της Ιουλίας, τον τότε αυτοκράτορα Τιβέριο (14 – 36 μ.Χ.), συμπεραίνουν ότι αυτοί οι δεσμοί υπήρξαν οι κινητήριοι μοχλοί, που προώθησαν τον σύζυγό της, Πιλάτο, στα ανώτερα κλιμάκια της Ρωμαϊκής διοικητικής ιεραρχίας.
Η ίδια χαρακτηρίζεται ως προς την ηθική της με τα μελανότερα χρώματα και ως περιβόητη για τα σκάνδαλά της στη Ρώμη, όπως και η φερόμενη μητέρα της. Στο δε ατίθασο του χαρακτήρα της αποδίδεται και η επιμονή της να συνοδεύσει τον σύζυγό της στην Ιουδαία, παρά τη σχετική απαγόρευση της Ρωμαϊκής νομοθεσίας.
Κατά την άποψή μας ίσως η εκδοχή ότι η Πρόκλα ήταν νόθο παιδί να προήλθε από μία προσπάθεια παρεξηγημένης ερμηνείας του λόγου για τον οποίο της δόθηκε αυτό το όνομα. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο Proculus ονόμαζαν οι Ρωμαίοι το παιδί που γεννιόταν κατά το χρονικό διάστημα που έλειπε ο πατέρας του.
Σ’ αυτό το μπέρδεμα πρέπει να συντέλεσε και το γεγονός ότι ο φερόμενος ως θετός πατέρας της, Τιβέριος, ήταν αυτοεξόριστος στη Ρόδο μακριά από τη σύζυγό του Ιουλία, την εποχή της εικαζόμενης γεννήσεως της Πρόκλας.
Επίσης το πιθανότερο είναι το γεγονός ότι δεν θέλησε να μείνει μόνη της στην πολύβουη και ακόλαστη Ρώμη με τις διασκεδάσεις, τα θεάματα και τα «παιχνίδια» εξουσίας, μάλλον έναν ήρεμο και ηθικό χαρακτήρα φανερώνει. Προτίμησε λοιπόν να ακολουθήσει τον Πιλάτο στη μακρινή, επικίνδυνη, φτωχή και «βάρβαρη» Ιουδαία ως πιστή σύζυγος, χωρίς να χρειασθεί να παραβεί το νόμο.
Πράγματι υπήρχε εποχή που απαγορευόταν στους ανθυπάτους, τους επιτρόπους κλπ. να παίρνουν μαζί τους τη σύζυγό τους στην επαρχία που διοικούσαν, όμως αυτό -έστω και σιωπηρά- είχε καταργηθεί την εποχή της Αγίας Πρόκλας, όπως αναφέρουν οι Ρωμαίοι ιστορικοί Σουετώνιος και Τάκιτος.
Έτσι λοιπόν το 26 μ.Χ. ο Πόντιος Πιλάτος εγκαταστάθηκε στην Καισάρεια της Παλαιστίνης, στην πρωτεύουσα της Ρωμαιοκρατούμενης Ιουδαίας και μαζί του και η Πρόκλα ως η σύζυγος του νέου Πραίτωρος, κάτι που δεν συνηθιζόταν εκείνη την περίοδο.
Αν και η καταγωγή του προέρχεται από την τάξη των ιππέων προωθήθηκε στο αξίωμα του επάρχου και επιτρόπου λόγω της εύνοιας που είχε από τον Λεύκιο Αιλίο Σηιανό αρχηγού των Πραιτωριανών και ευνοούμενος του αυτοκράτορα Τιβέριου.
Για τα χρόνια που κύλησαν έως την ημέρα της δίκης του Χριστού καμία έγκυρη πληροφορία δεν έχει διασωθεί για την προσωπική ζωή της Αγίας Πρόκλας στην Παλαιστίνη. Προφανώς η καθημερινότητά της κυλούσε ήρεμα και χωρίς κάτι το αξιοσημείωτο.
Στοιχείο που αποτελεί ένδειξη ότι διαβιούσε με σεμνότητα και χωρίς την ύπαρξη σκανδάλων, τα οποία, αν υπήρχαν, θα είχαν καταγράψει με προθυμία οι ιστοριογράφοι της εποχής, οι οποίοι αρέσκονταν σε αυτά.
Διέμεναν στο Πραιτώριο το παλιό παλάτι του Ηρώδη που έμεινε στην ιστορία ως ο σφαγέας των νηπίων και δήμιος των πρώτων μαρτύρων στην Καινή Διαθήκη.
Σύμφωνα με την «Επιστολή του Πιλάτου προς Ηρώδην» και τις «Πράξεις Πιλάτου» η Πρόκλα κατά την πολύχρονη παραμονή της στην Ιουδαία έγινε προσήλυτη στον Ιουδαϊσμό. Αυτή η πληροφορία δεν μπορεί ούτε να επιβεβαιωθεί, αλλά ούτε και να απορριφθεί.
Σύμφωνα με το απόκρυφο ευαγγέλιο του Νικοδήμου, ο Πιλάτος είπε γι’ αυτήν ότι «θεοσεβής έστι και μάλλον ιουδαΐζει». Ο Πιλάτος ήταν εχθρικά διακείμενος προς τους Ιουδαίους, αφενός ακολουθώντας την πολιτική του προστάτη του Σηιανού, αφετέρου και από προσωπική αντιπαλότητα προς αυτούς, διότι πολλές φορές του είχαν αντιταχθεί και τον είχαν καταγγείλει στον Τιβέριο.
Αν λοιπόν ευσταθεί η προσχώρηση της Πρόκλας στις τάξεις των «προσηλύτων», αυτό θα ήταν κάτι που δεν θα χαροποίησε τον Πιλάτο, όμως φαίνεται ότι το ανέχθηκε. Και πάλι τα απόκρυφα την παρουσιάζουν από απλή προσήλυτη να έχει πιστέψει στον Χριστό και πριν δει το προειδοποιητικό για τη δίκη του Χριστού όνειρο.
Αφορμή στάθηκε η θαυματουργική θεραπεία από τον Χριστό του ακρωτηριασμένου μικρού παιδιού της, του Πύλου. Επίσης σε μια απόκρυφη επιστολή, που φέρεται ότι έγραψε η Πρόκλα, εκεί μας διηγείται την πρώτη συνάντησή της με τον Χριστό, ο οποίος ερχόταν στο σπίτι του αρχισυναγώγου Ιαείρου, όπου και ανέστησε τη μικρή του κόρη. Ένα θαύμα, το οποίο παρακολούθησε η ίδια από κοντά.
Το 33 μ.Χ., λοιπόν, μετέβησαν για το Πάσχα στα Ιεροσόλυμα για να ελέγχει την κατάσταση στο κέντρο των Εβραίων που θα κατέκλυζαν την Ιερουσαλήμ εκείνη την περίοδο μολονότι ανέφερε ότι το έκανε για να τιμήσει τους Ιουδαίους για τις θρησκευτικές τους εορτές.
Ο Ιησούς οδηγείτε μπρος τον Πόντιο Πιλάτο ο οποίος αντιλαμβάνεται πως ουδέν αδίκημα έχει πράξει ώστε να τον καταδικάσει και πως οι αρχιερείς με πιέσεις τους προς αυτόν ήθελαν να τον οδηγήσουν στο να λάβει την καταδικαστική απόφαση.
Για έναν ανεξήγητο λόγο προσπαθεί να ξεφύγει από αυτό αν και ως πολέμαρχος δεν είχε φόβο να αφαιρεί ζωές. Αποστέλλει τον Ιησού στον βασιλιά Ηρώδη Αντύπα ως αρμόδιο λόγω χωρικής εντοπιότητας. Μάταια όμως διότι και ο Ηρώδης τον αποστέλλει ξανά πίσω στον Πιλάτο.
Ο Πιλάτος παρατηρούν οι αρχιερείς ότι προσπαθεί να αποφύγει να λάβει την καταδικαστική απόφαση την οποία τον πίεζαν οι ίδιοι να λάβει. Μήπως είχε κάποια πληροφορία; Μήπως και ο ίδιος είδε κάποιο όνειρο σαν κι αυτό που είδε η σύζυγος του; Ποτέ αυτό δεν θα μας γίνει γνωστό εκτός κι αν ο Θεός ο ίδιος το αποκαλύψει.
Το μόνο σίγουρο είναι πως μετά από αυτά η σύζυγος του αποστέλει έναν έμπιστο της να ενημερώσει τον Πιλάτο ώστε να τον προειδοποίησει να μην βλάψει τον Ιησού. Φαίνεται πως η σύζυγος του Πόντιου Πιλάτου είχε μια μεγάλη επιρροή πάνω του. Η Πρόκλα είχε την πεποίθηση πως θα τον επηρεάσει και λογικά αυτό είχε ξαναγίνει στο παρελθόν ώστε να έχει αυτήν την πεποίθηση.
Ο έμπιστος της Πρόκλας ενημερώνει εν μέσω της δικής του Ιησού τον Πιλάτο για το όνειρο της συζύγου του ενώ η ιδια παρακολουθει διακριτικά από απόσταση σεβόμενη τον άνδρας της και το αξιωμα του. Ο ίδιος σκεπτικός και προβληματισμένος προσπαθεί να βρει λύση.
Δυστυχώς ο Πόντιος Πιλάτος δεν κατάφερε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων διότι φοβούνταν τους Ιουδαίους αρχιερείς οι οποίοι και παλαιότερα προσπάθησαν να τον συκοφαντήσουν στον Καίσαρα. Η σύζυγος του όμως Πρόκλα άδραξε αυτήν την ευκαιρία και την μετέτρεψε σε σωτηρία της ψυχής της.
Καθ’ ότι έκανε αυτό που ήτο δυνατό από την πλευρά της να αποτρέψει το κακό αλλά και γενικά ο βίος της και η μαρτυρία της την στεφάνωσε με την χάρη του Θεού και την εξύμνησε στους αιώνες.
Τι όμως συνέβη στην Αγία Πρόκλα μετά τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού; Κάποιες λίγες, αλλά έγκυρες πληροφορίες, χωρίς να λείπουν και κάποιες αμφιλεγόμενες, μάς προσφέρουν τα εκκλησιαστικά βιβλία. Τα απόκρυφα μας εφοδιάζουν με περισσότερες, αλλά αλληλοσυγκρουόμενες και συχνά σε αυτά ο μύθος υπερτερεί της αλήθειας.
Σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη η Πρόκλα πίστεψε, βαπτίσθηκε και έζησε αγιασμένη ζωή. Το τέλος της δεν ήταν μαρτυρικό, αλλά «εν ειρήνη τελειούται».
Στο βίο της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής αναφέρεται ότι η Αγία Μαρία η Μαγδαληνή μετά την Πεντηκοστή ταξίδεψε στη Ρώμη. Παρουσιάσθηκε στον αυτοκράτορα Τιβέριο και κατήγγειλε τον Πόντιο Πιλάτο και τους αρχιερείς Άννα και Καϊάφα.
Ο Καίσαρας διαπίστωσε το αληθές για τα θαύματα του Χριστού και διέταξε να έλθει στη Ρώμη ο Πιλάτος, για να απολογηθεί. Ο Πιλάτος παραδέχθηκε την άδικη κρίση που έκανε, αλλά εν τούτοις καταδικάστηκε σε θάνατο. Φυλακίσθηκε έξω από τη Ρώμη.
Πέθανε σε ατύχημα, όταν ο Τιβέριος εβρισκόμενος σε κυνήγι αντί να πετύχει το ζαρκάδι το βέλος του κατά λάθος καρφώθηκε στο μάτι του Πιλάτου, που στεκόταν στο παράθυρο της φυλακής, προκειμένου να τον εκλιπαρήσει για απόδοση χάριτος.
Αντιθέτως ο Ευσέβιος Καισαρείας στην Εκκλησιαστική Ιστορία του αναφέρει ότι ο Γάιος (Καλιγούλας 36 – 41 μ.Χ.) διέταξε να εξορισθεί ο Πιλάτος και «τοσαύταις περιπεσείν κατέχει λόγος συμφοραίς, ως εξ ανάγκης αυτοφονευτήν εαυτού και τιμωρόν αυτόχειρα γενέσθαι, της θείας, ως έοικεν, δίκης ουκ εις μακρόν αυτόν μετελθούσης».
Ιστορικά η μαρτυρία του Ευσέβιου είναι έγκυρη. Αλλά και τα περισσότερα από όσα περί του Πιλάτου αναφέρονται στον βίο της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής βρίσκουν ιστορικό έρεισμα κατά το μάλλον ή ήττον.
Η Αγία Πρόκλα, αν και δεν αναφέρεται, είναι σχεδόν βέβαιο ότι, όπως έκανε πάντα, θα συνόδευσε και τώρα τον σύζυγό της κατά την επιστροφή του στη Ρώμη, προκειμένου να δικασθεί. Το αν της επιτράπηκε να τον ακολουθήσει και στη Βιέννη της Γαλλίας, όπου εξορίσθηκε και τελικά αυτός αυτοκτόνησε, φαίνεται μάλλον απίθανο.
Τα απόκρυφα διηγούνται εμφάνιση του Αναστημένου Χριστού στην Αγία Πρόκλα και φωτισμό της από Αυτόν. Όπως αναφέρει η «Επιστολή του Πιλάτου προς Ηρώδην» η Πρόκλα μαζί με τον εκατόνταρχο Λογγίνο και τους στρατιώτες, που φύλαγαν τον Τάφο του Χριστού, πήγαν να συναντήσουν τον Αναστημένο Χριστό στο σπίτι όπου βρισκόταν με τους μαθητές Του.
Το ίδιο έκανε μετά και ο Πιλάτος. Σύμφωνα με το απόκρυφο «ευαγγέλιο του Νικοδήμου» μετά απ’ όλα αυτά η Αγία Πρόκλα βαπτίσθηκε Χριστιανή. Κατά το απόκρυφο κείμενο «Η παράδοση του Πιλάτου» ο Καίσαρας δικάζει τον Πιλάτο στη Ρώμη και τον καταδικάζει σε θάνατο δια αποκεφαλισμού.
Ο Πιλάτος πριν εκτελεσθεί προσεύχεται στον Χριστό εκλιπαρώντας να τον συγχωρήσει. Ιδιαίτερη μνεία κάνει στη σύζυγό του Αγία Πρόκλα, που βρισκόταν εκεί δίπλα του, και ζητάει από τον Χριστό να την συγχωρήσει και αυτή.
Τότε ακούστηκε μια φωνή απ’ τον ουρανό να λέει:
«Όλες οι γενιές θα σε αποκαλούν μακάριο…».
Και αμέσως μετά εκτελέσθηκε βρίσκοντας μαρτυρικό θάνατο. Μόλις η Αγία Πρόκλα είδε άγγελο Κυρίου να κατεβαίνει και να παραλαμβάνει την κεφαλή του Πιλάτου, παρέδωσε γεμάτη χαρά το πνεύμα της. Μετά θάφτηκαν ο ένας δίπλα στον άλλο. Στην Κοπτική και Αιθιοπική εκδοχή ο μάρτυρας Πιλάτος σταυρώνεται και θάβεται με τη σύζυγό του και τα δυο παιδιά τους δίπλα στον Τάφο του Χριστού!
Στις 27 Οκτωβρίου όλος ο Ορθόδοξος κόσμος πανηγυρίζει τη μνήμη του Αγίου Νέστορος, του γενναίου συναθλητού του Μεγαλομάρτυρος και Μυροβλήτου, προστάτου της Θεσσαλονίκης, Αγίου Δημητρίου.
Πασίγνωστος ο Άγιος Νέστωρ και πολύ αγαπητός, λιγότερο γνωστός ο συνεορτάζων – ακόλουθος του Αγίου Δημητρίου – ο Άγιος Λούπος, αφήνουν άθελά τους στη σκιά και στην αφάνεια τη μνήμη της Αγίας Πρόκλας. Από πολύ νωρίς -άγνωστο όμως πότε ακριβώς- η Αγία Πρόκλα κατατάσσεται στο αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Αυτό μπορούμε να το συμπεράνουμε από το ότι μνεία της εορτής της συναντάται σε χειρόγραφα εκκλησιαστικών βιβλίων. Μάλιστα προς τιμή της Αγίας Πρόκλας υπήρχε ήδη κατά τον 13ο αιώνα Μονή στην Κωνσταντινούπολη ή στα περίχωρά της.
Η Αγία Πρόκλα μέσα στη χωρία των Αγίων αποτελεί πρότυπο θάρρους, ειλικρίνειας, αλλά και πίστεως στον Χριστό, γι’ αυτό και η Εκκλησία δικαίως ψάλλει κατά την ημέρα της μνήμης της:
«Έχει παρεστώσάν σε, Πρόκλα Δεσπότης, Ο Πιλάτω πριν σω παραστάς συζύγω».
Στην Ορθόδοξη βυζαντινή αγιογραφία στον εικονογραφικό τύπο της δίκης του Χριστού δεν απεικονίζεται ποτέ η Αγία Πρόκλα, παρά μόνο ο Πιλάτος ένθρονος να δικάζει ή να νίπτει τας χείρας του. Αντίθετα στη θρησκευτική ζωγραφική της Δύσεως, όπως σε πίνακες της Αναγεννήσεως απεικονίζεται θλιμμένη στο εσωτερικό του Πραιτωρίου, ενώ ο Πιλάτος από τον εξώστη συνομιλεί με τους Ιουδαίους.
Σε σύγχρονες Ορθόδοξες αγιογραφίες ζωγραφίζεται η Αγία Πρόκλα ως νέα γυναίκα με μαφόριο να καλύπτει την κεφαλή της και να κρατάει μικρό σταυρό στο δεξί της χέρι.
Την Αγία Πρόκλα τιμάει ως Αγία και η αιρετική μονοφυσιτική Αιθιοπική “Εκκλησία”, δυστυχώς όμως μαζί με τον Πιλάτο, τον οποίο θεωρεί μάρτυρα, στις 25 Ιουνίου.
Το ίδιο ακολουθεί και η επίσης μονοφυσιτική «Εκκλησία» των Κοπτών της Αιγύπτου. Η ιδιαίτερη τιμή, που αποδίδεται από τους Αιθίοπες και τους Κόπτες στον Πιλάτο και την Αγία Πρόκλα, φαίνεται και από το γεγονός ότι συνεορτάζονται μαζί με τους Αγίους Πέτρο, Παύλο και Ιούδα.
Και ενώ δικαιολογημένα τιμούν την Αγία Πρόκλα, πώς όμως προέκυψε η αναγνώριση αγιότητας στον Πιλάτο;
Όπως είχε επισημάνει ο παλιός καθηγητής της Πατρολογίας Παναγιώτης Χρήστου από «ενωρίς ενεφανίσθη πρόθεσις αφ’ ενός μεν να δικαιωθή ο Πιλάτος, αφ’ ετέρου δε να χρησιμοποιηθή η μαρτυρία αυτού υπέρ του χριστιανικού ευαγγελίου».
Αυτό επιτεύχθηκε δια μέσου της συντάξεως αποκρύφων έργων, τα οποία προσπάθησαν να τον αποπλύνουν από το αθώο αίμα του Χριστού, που τον βάρυνε, όπως το είχε επιχειρήσει και ο ίδιος νίπτοντας τας χείρας του (Κατά Ματθαίο 27,24).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το απόκρυφο ευαγγέλιο του Πέτρου, όπου στα κείμενό του ο Πιλάτος αθωώνεται από την ενοχή για την καταδίκη του Χριστού και παρουσιάζεται ως θεατής, που είναι μάλιστα ευνοϊκά διατεθειμένος προς τον Κύριο. Αυτά τα βιβλία είχαν τόσο σημαντική επίδραση σε κάποιους χριστιανικούς πληθυσμούς, ώστε να οδηγήσουν στην αγιοποίηση του Πιλάτου.
Στη Β΄ προς Τιμόθεο επιστολή του Αποστόλου Παύλου
Ο Απόστολος Παύλος στη Β΄ προς Τιμόθεο επιστολή του αναφέρει μια χριστιανή Κλαυδία, που συναποστέλλει τους «ασπασμούς» της προς τον επίσκοπο Άγιο Τιμόθεο. «Ασπάζεταί σε Εύβουλος και Πούδης και Λίνος και Κλαυδία και οι αδελφοί πάντες» (Επιστολή Β’ προς Τιμόθεο Δ, 21).
Ο Απόστολος Παύλος βρισκόταν στη Ρώμη περίπου μεταξύ του 66 – 68 μ.Χ. Κρατούνταν στη φυλακή περιμένοντας το μαρτύριό του, όταν συνέταξε και απέστειλε τη Β΄ προς Τιμόθεο επιστολή του, που θεωρείται το κύκνειο άσμα του.
Όπως αναφέρει ο Ρωμαιοκαθολικός Βολλανδιστής μοναχός Fr. Halkin η Αγία Πρόκλα «ταυτίζεται ενίοτε με την χριστιανήν Κλαυδίαν περί της οποίας ομιλεί ο Απόστολος Παύλος».
Και πράγματι, εάν όντως το άλλο όνομα της Αγίας Πρόκλας ήταν Κλαυδία, δεν αποκλείεται να είναι το ίδιο πρόσωπο με την Κλαυδία, που αναφέρει ο Απόστολος Παύλος, χωρίς όμως και να είναι και ιστορικά βέβαιο, αφού δεν υπάρχει κάποια ιστορική μαρτυρία για την αναφερόμενη Κλαυδία από τον Απόστολο Παύλο.
Παρόλα αυτά στο ταυτόσημο των δύο αυτών προσώπων – κατά τη γνώμη μας – συνηγορούν τα εξής: ως επίσημο πρόσωπο η Πρόκλα, μετά την επιστροφή της από τα Ιεροσόλυμα θα διέμενε στη Ρώμη. Ο σύζυγός της είχε ήδη αυτοκτονήσει το 39 μ.Χ. στον τόπο της εξορίας του.
Αν ήταν ζωντανός, θα ήταν άνω των 80 ετών, γεγονός που θα καθιστούσε απίθανο να κατέχει κάποια επίσημη θέση στην αυτοκρατορία και να διαμένει μαζί με την Πρόκλα κάπου εκτός Ρώμης. Βαπτισμένη λοιπόν Χριστιανή πλέον η Πρόκλα θα ήταν διακεκριμένο μέλος της Εκκλησίας της Ρώμης, λόγω της συνεπούς χριστιανικής ζωής της, αλλά και όντας πασίγνωστη ως η χήρα του Πιλάτου.
Η ίδια θα πρέπει να βρισκόταν σε ηλικία κοντά ή άνω των 70 ετών. Όμως όλα όσα περιέχονται στην παρούσα αυτή παράγραφο αποτελούν εικασίες πιθανές μεν, αλλά όχι αποδεδειγμένες με ιστορικά στοιχεία.
Είτε λοιπόν αυτή η Κλαυδία ταυτίζεται με την Αγία Πρόκλα είτε το όνομα αυτό ανήκει σε κάποια άλλη γυναίκα «χριστιανή εν Ρώμη», όπως υποστηρίζει ο Διδάκτωρ Θεολογίας Γ. Κωνσταντίνου, άσχετη με την Αγία Πρόκλα, προφανώς και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για κάποιο αγαπητό πρόσωπο του Αποστόλου Παύλου, γνωστή και στον Απόστολο Τιμόθεο και γι’ αυτό αναφέρεται ονομαστικά στην επιστολή.
Όπως παρατηρεί και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος απ’ όλα τα μέλη της χριστιανικής κοινότητας της Ρώμης ο Παύλος επιλέγει ορισμένα μόνο μέλη, για να παραθέσει ονομαστικά, δηλαδή τα πιο διακεκριμένα για την πίστη τους και τη δραστηριότητά τους.
Ο ιερός Χρυσόστομος, αυτός ο άφθαστος αγιογραφικός ερμηνευτής, σε Ομιλία του αναφερόμενος στο σχετικό στίχο της Β΄ προς Τιμόθεον, από τα συμφραζόμενά του δεν φαίνεται να συνδέει την Κλαυδία με τη σύζυγο του Πιλάτου.
Εκθειάζει όμως την αναφερόμενη από τον Παύλο Κλαυδία συγκρίνοντάς την με την Αγία Πρίσκιλλα και πλέκοντας ένα ωραιότατο εγκώμιο για τις χριστιανές γυναίκες.
Αξίζει να παραθέσουμε ένα μικρό απόσπασμα:
«Οράς πώς και γυναίκες ήσαν διάπυροι περί την πίστιν και θερμαί; Οίον η Πρίσκιλλα, οίον αυτή η Κλαυδία, ήδη εσταυρωμέναι, ήδη παρατεταγμέναι».
Στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου (ΚΖ’, 19) αναφέρεται χωρίς να κατονομάζεται ότι συμπαθούσε τον κατηγορούμενο Ιησού.
Την ώρα της διεξαγωγής της δίκης του υπό την προεδρία του Πιλάτου, η Πρόκλα του διαμήνυσε:
«Μην κάνεις κακό σε εκείνο τον αθώο άνθρωπο, γιατί αρκετά υπέφερα εξαιτίας του σήμερα από ένα όνειρο».
«Καθημένου δε αυτού επί του βήματος απέστειλε προς αυτόν η γυνή αυτού λέγουσα· μηδέν σοι και τω δικαίω εκείνω· πολλὰ γαρ έπαθον σήμερον κατ’ όναρ δι’ αυτόν». (Κατά Ματθαίο ΚΖ,19)
Ανάμεσα στις 12 Ευαγγελικές περικοπές της Μεγάλης Πέμπτης αναγινόσκεται εν μέσω αυτών και ο παραπάνω στοίχος.
Σε αυτόν τον στοίχο πληροφορούμεθα μέσα από το ευαγγέλιο για το όνειρο της γυναίκας του Πόντιου Πιλάτου την οποία βέβαια ο ευαγγελιστής την αφήνει ως ανώνυμη και την αναφέρει απλά ως «γυνή αυτού».
Η Αγία Πρόκλα άγνωστο το πότε αλλά από πολύ νωρίς στην ιστορία του χριστιανισμού κατατάσσεται στην χωρία των αγίων μιας και γίνεται πολλές φορές μνεία σε εκκλησιαστικά χειρόγραφα για την εορτή της μνήμης της, η οποία μάλιστα είναι στις 27 Οκτωβρίου, αλλά προς τιμήν της υπήρχε και μόνη αφιερωμένη σε αυτήν στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης τον 13ο αιώνα.
Η μνήμη Αγίας Πρόκλας εορτάζεται στις 27 Οκτωβρίου από την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία και στις 25 Ιουνίου από την Αιθιοπική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Ποιοι Γιορτάζουν σήμερα
Νέστορας, Νέστωρ, Νεστορία.
Λούππος, Λούππης.
Πρόκλος, Πρόκλα.
27 Οκτωβρίου η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του Αγίου Μάρτυρος Νέστορος και του Οσίου Δημητρίου του Νέου του πολιούχου Βουκουρεστίου.
Ψαλμός Αγίας Πρόκλας
Έχει παρεστώσάν σε, Πρόκλα Δεσπότης, Ο Πιλάτω πριν σω παραστάς συζύγω.
Θείου πληρουμένη ἤδη φωτός, Πρόκλα μακαρία, τῆς ψυχῆς μου τόν σκοτασμόν, λῦσον ταῖς εὐχαῖς σου, καί φέγγει μετανοίας, καταύγασον τόν νοῦν μου, καθικετεύω σε
Το όνειρο της Αγίας Πρόκλας
Πλησιάζοντας το Εβραϊκό Πάσχα του 33 μ.Χ. ο «ηγεμών» (Κατά Ματθαίο ΚΖ,11) Πόντιος Πιλάτος και η σύζυγός του, Πρόκλα, άφησαν το άνετο και πολυτελές Πραιτώριο, το παλιό παλάτι του Ηρώδη, του σφαγέα των νηπίων, στην Καισάρεια, με προορισμό τα Ιεροσόλυμα.
Μόνιμη διοικητική έδρα του Πιλάτου ήταν η παραλιακή Καισάρεια της Παλαιστίνης. Όμως τυπικά, για να «τιμήσει» τους Ιουδαίους κατά τις μεγάλες θρησκευτικές εορτές τους, μετέβαινε στην παλαιά εβραϊκή πρωτεύουσα.
Στην πραγματικότητα, για να ελέγχει την κατάσταση, η οποία γινόταν επικίνδυνη για επανάσταση με την προσέλευση εκεί χιλιάδων Εβραίων απ’ όλη την Παλαιστίνη και τη διασπορά. Με την άφιξή τους εγκαταστάθηκαν στο Πραιτώριο των Ιεροσολύμων, το οποίο κατά την επικρατέστερη εκδοχή βρισκόταν δίπλα στον οχυρό πύργο Αντωνία, δηλαδή στα βορειοδυτικά του Ναού.
Ήταν νωρίς το πρωί, ημέρα Παρασκευή, παραμονή του Εβραϊκού Πάσχα, και η οχλαβοή, που έφθανε μέχρι τα παράθυρα των δωματίων της συζύγου του Πραίτωρα, Πιλάτου, θα πρέπει να την έκανε να πεταχθεί τρομαγμένη από την κλίνη της.
Όχι πως κοιμόταν άλλωστε. Πώς να τα καταφέρει να ξανακοιμηθεί ύστερα από εκείνο το συνταρακτικό και προειδοποιητικό όνειρο που είδε αυτό το βράδυ. Όλα αυτά στριφογύριζαν στο νου της ξανά και ξανά, γεμίζοντας την ψυχή της με τρομερή αγωνία και με μια ακαθόριστη θλίψη.
Ρωτώντας τους υπηρέτες πληροφορήθηκε τα συμβαίνοντα. Οι θρησκευτικοί άρχοντες του Ισραήλ και πολύς όχλος είχαν φέρει τον Ιησού τον Ναζωραίο στον «έπαρχο» απαιτώντας να τον καταδικάσει σε θάνατο. Όμως ο Πιλάτος αντιλαμβανόμενος την αθωότητά Του και αποφεύγοντας να αναλάβει την ευθύνη στέλνει τον Ιησού στον βασιλιά Ηρώδη Αντίπα.
Η αγωνία της Πρόκλας συνεχίζεται. Ύστερα από κάποιο διάστημα ο ύπουλος και δειλός Ηρώδης Τον ξαναστέλνει πίσω. Τότε χωρίς να χάσει χρόνο η Πρόκλα στέλνει έναν έμπιστό της να προειδοποιήσει τον άντρα της, προτού αυτός προλάβει να εκδώσει δικαστική απόφαση.
Ο Πιλάτος ήταν άνθρωπος ουσιαστικά χωρίς θρησκευτικές αρχές, τυπικά μόνο ακολουθούσε το ειδωλολατρικό πάνθεο της Ρώμης. Αλλά παράλληλα ήταν ιδιαίτερα δεισιδαίμονας. Τα γεγονότα όμως δείχνουν ότι δεν αντιδρούσε στις θρησκευτικές και ηθικές επιλογές της γυναίκας του.
Επίσης αξιοσημείωτο είναι ότι, ενώ οι σύγχρονοί του ιστορικοί τον παρουσιάζουν ως ωμό, βίαιο, καχύποπτο και παλίμβουλο, παρόλα αυτά φαίνεται ότι σεβόταν τη σύζυγό του και ήταν ήπιος προς αυτήν και υπολόγιζε τη γνώμη της. Διαφορετικά η Πρόκλα ούτε θα τολμούσε να τον ενοχλήσει την ώρα που δίκαζε, ούτε και θα προσδοκούσε έστω και στο ελάχιστο να εισακουσθεί.
Σύμφωνα με τον Φώτη Κόντογλου: «Εκείνο το λυσσασμένο κοπάδι έκραζε και ούρλιαζε κάτω από το Πραιτώριο και ο Πιλάτος καθότανε συλλογισμένος και δεν έπαιρνε απόφαση να θανατωθεί ο Χριστός. Δεν φτάνει πως στενοχωριέται ο Πιλάτος, αλλά έρχεται και η παραγγελία της γυναίκας του, να μην αγγίξει τον Χριστό, επειδή είδε αυτή η καλή γυναίκα…» αυτό το όνειρο.
«Καθημένου δε αυτού επί του βήματος απέστειλε προς αυτόν η γυνή αυτού λέγουσα· μηδέν σοι και τω δικαίω εκείνω· πολλὰ γαρ έπαθον σήμερον κατ’ όναρ δι’ αυτόν». (Ματθ.27,19) Το παραπάνω περιστατικό υπάρχει μόνο στον Ευαγγελιστή Ματθαίο, ενώ παραλείπεται από τους υπόλοιπους τρεις Ευαγγελιστές.
Αλλά και στη λακωνική αναφορά του Αγίου Ματθαίου, όπου η σχετική διήγηση καλύπτει έναν μόνο στίχο, η Αγία Πρόκλα, αναφέρεται ανώνυμα απλώς ως «η γυνή αυτού (δηλαδή του Πιλάτου)» (Κατά Ματθαίο 27,19).
Ακροθιγώς αναφέρεται στην Αγία και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σε ομιλία του, ερμηνεύοντας το σχετικό χωρίο του κατά Ματθαίον. Και αυτός όμως – ακολουθώντας τον Ευαγγελιστή Ματθαίο – την αποκαλεί η γυναίκα του Πιλάτου χωρίς να την προσφωνεί με το όνομά της.
Αξίζει να υπογραμμισθεί εδώ η επισήμανση του ιερού Χρυσοστόμου «εκείνη αξία ην μάλλον», όπου τονίζει το καλοπροαίρετο του χαρακτήρα της συζύγου του Πιλάτου, που γίνεται αφορμή να αξιωθεί από τον Θεό να δει το αποκαλυπτικό περί του Ιησού Χριστού όνειρο.
Ο ιερός Χρυσόστομος θέλοντας να τονίσει τη σπουδαιότητα και τη Θεία προέλευση του ονείρου αυτού λέει ότι «…το όναρ ου μικρόν ην». Για να αποφευχθεί τυχόν παρανόηση, στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι είναι σαφέστατη η διδασκαλία της Αγίας Γραφής, αλλά και των Πατέρων της Εκκλησίας περί ενυπνίων.
Ο πιστός δεν πρέπει να ασχολείται με τα όνειρα, που βλέπει στη διάρκεια της νύχτας, γιατί αυτά οφείλονται σε ψυχολογικούς παράγοντες, βιοτικές μέριμνες κλπ. Όπως αναφέρεται στη Σοφία Σειράχ «Εάν το όνειρον δεν έχη αποσταλή από τον Ύψιστον εις κάποιαν ευμενή επίσκεψιν του, μη δώσης εις αυτό την καρδίαν σου».
Συνεπώς υπάρχουν και οι εξαιρέσεις του κανόνα, όπου ένα όνειρο είναι θεόσταλτο και μεταξύ των άλλων λόγων αποσκοπεί στο να αποτρέψει ο Κύριος τον άνθρωπο από την επιτέλεση μίας σοβαρής αμαρτίας, όπως μας επισημαίνει ο Ιώβ.
Ο εκκλησιαστικός συγγραφέας Ωριγένης στο ερμηνευτικό υπόμνημά του στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, που συνέταξε στα μέσα του 3ου αιώνα, αναφέρει ότι το όνειρο της συζύγου του Πιλάτου ήταν έργο της Θείας Πρόνοιας: «Προνοίας έργον το όναρ».
Όσον αφορά το ερώτημα, γιατί είδε η γυναίκα του και όχι ο Πιλάτος το θεόσταλτο αυτό όνειρο, ο μελίρρυτος Άγιος Ιωάννης δίνει τρεις πιθανές απαντήσεις:
«Και τίνος ένεκεν ουκ αυτός ορά; Ή ότι εκείνη αξία ην μάλλον, ή ότι αυτός ει είδεν, ουκ αν επιστεύθη ομοίως, ή ουδ’ αν εξείπε. Δια τούτο οικονομείται την γυναίκα ιδείν, ώστε κατάδηλον γενέσθαι πάσι».
Σύμφωνα λοιπόν με τον θείο Χρυσόστομο η πιθανότερη αιτία – γι’ αυτό και την αναφέρει πρώτη – ήταν το γεγονός ότι η σύζυγος του ήταν περισσότερο άξια απ’ αυτόν.
Δεύτερη αιτία ήταν ότι πιθανώς δεν θα πιστευόταν ο Πιλάτος από τον κόσμο, όπως εκείνη.
Τρίτη αιτία ήταν ότι δεν θα το απεκάλυπτε ο Πιλάτος, αλλά θα το κρατούσε κρυφό. Γι’ αυτό και κατά θεία οικονομία το όνειρο βλέπεται από την γυναίκα του, έτσι ώστε να φανερωθεί και να γίνει γνωστό σε όλους και όχι μόνο στον δικάζοντα «ηγεμόνα».
Επί του προκειμένου ονείρου η Θεία Πρόνοια επιλέγει για την ειλικρίνειά της και την ευθύτητα του χαρακτήρα της την Πρόκλα, για να γίνει γνωστό σε όλο τον κόσμο το θεόσταλτο όνειρο.
Όμως ποιος ήταν ο σκοπός του; Ο Άγιος Χρυσόστομος μας εξηγεί με τους εξής λόγους:
«…ίνα και από της συμπαθείας της προς την γυναίκα οκνηρότερος γένηται ο ανήρ περί τον φόνον».
Δηλαδή να επηρεασθεί από την αγάπη του για τη γυναίκα του ο Πιλάτος και να μην παρασυρθεί στην επικύρωση της θανατικής καταδίκης του Κυρίου.
Η θεία φιλανθρωπία του Χριστού, που δεν θέλησε ούτε τον Πιλάτο να αδικήσει, θα έβρισκε δίοδο και τότε, για να φθάσει εις το εκούσιον Πάθος.
Ο Αλεξανδρινός θεολόγος, Ωριγένης, διευκρινίζει ότι σκοπός του ονείρου, που στάλθηκε στην Πρόκλα από τον Θεό, δεν ήταν η απελευθέρωση του Κυρίου από τον Πιλάτο και η αποφυγή της Σταυρώσεώς Του, αλλά αυτό να γίνει η απαρχή της σωτηρίας της:
«ότι ουχ ίνα μη πάθη ο Ιησούς εδείχθη, αλλ’ ίνα σωθή η γυνή».
Μια ευκαιρία που φαίνεται ότι άδραξε η Πρόκλα, αλλά, ενώ ακροθιγώς επηρέασε τον ψυχικό κόσμο του συζύγου της, τελικώς αυτός παρέμεινε αμετάβλητος και κυριαρχούμενος από τα εγωπαθή και φιλόδοξα στοιχεία του χαρακτήρα του.
Όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο διακεκριμένος παλαιός Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Αθηνών Παναγιώτης Τρεμπέλας, συνολικά «ο Πιλάτος αναγνωρίζει εξάκις την αθωότητα του Ιησού» και ενώ δέχεται με περίσκεψη «το μήνυμα της συζύγου του, της οποίας οι λόγοι (τον) εντυπωσιάζουν…», τελικά χάνει την ευκαιρία που του προσφέρθηκε.
Παρά το ότι η Θεία φιλανθρωπία προσπάθησε να προειδοποιήσει τον Πιλάτο και να τον διασώσει από την εγκληματική ευθύνη της καταδίκης του Χριστού, με δική του επιλογή τελικά ο ίδιος στιγμάτισε τον εαυτό του ανά τους αιώνες.
Σύμφωνα με τον Ωριγένη:
«Κρινόµενος υπὸ του Πιλάτου, εχρηµάτιζε τη τούτου γυναικί, ίνα τη µεν σιωπή (του Χριστού) την ανδρείαν καταπλαγή, τω δε χρηµατισµώ γνώ, ότι ουκ άνθρωπον, αλλά Θεόν κρίνει».
Η Αγία Πρόκλα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι είχε ακούσει για τη δράση και το κήρυγμα του Ιησού Χριστού, αλλά δεν είναι απίθανο να είχε παρακολουθήσει και η ίδια κάποιο κήρυγμά Του και να γνώριζε τον Κύριο και εξ όψεως.
Όπως πολύ ορθά παρατηρεί ο παλιός καθηγητής της Ιστορίας των Θρησκευμάτων, Λεωνίδας Φιλιππίδης:
«Το όνειρο περιστρεφόταν γύρω από τον Ιησού, από όπου συμπεραίνουμε ότι το πρόσωπο του Ιησού δεν ήταν άγνωστο στην αρχόντισσα, αν όχι από άμεση θέα, τουλάχιστον από την φήμη που προήλθε από την δράσι του Ιησού, αν και από τις λέξεις «δι’ αυτόν» οδηγούμαστε μάλλον στην εκδοχή, ότι το πρόσωπο που έδρασε στο όνειρο δεν ήταν φυσιογνωμικά άγνωστο στην γυναίκα, διότι έτσι μόνο εξηγείται ότι το εταύτισε με τον δικαζόμενο Ιησού».
Ο χρυσορρήμων Άγιος Ιωάννης τονίζει ότι για να δώσει την πρέπουσα σημασία στο όνειρό της η Αγία Πρόκλα:
«… ουχ απλώς ορά, αλλά και πάσχει πολλά, … Και ο καιρός δε ου μικρόν συνετέλει. κατά γαρ αυτήν την νύκτα είδεν».
Κατά τον Λ. Φιλιππίδη:
«ίσως περιλαμβάνονταν στο όνειρο και κυρώσεις εναντίον του Πιλάτου, που δικαιολογούσαν τον τρόμο της γυναίκας, οι οποίες λόγω του οικτρού τέλους που είχε ο Πιλάτος μπορούν να χαρακτηρίσουν το όλο όνειρο σαν προφητικό».
Το απόκρυφο ευαγγέλιο του Νικοδήμου προσθέτει περισσότερες λεπτομέρειες, άγνωστο, αν αυτές είναι φανταστικές ή πραγματικές. Σύμφωνα με αυτό η Αγία Πρόκλα, κατά τη στιγμή που ο απεσταλμένος της διαβίβαζε όσα του είχε αναθέσει στο σύζυγό της, εκείνη στεκόταν σε μικρή απόσταση απ’ αυτόν, έτσι ώστε να μην είναι ορατή από τον ιουδαϊκό όχλο.
Μόλις ο πρώην Αρχιερέας των Ιουδαίων, Άννας, και ο τότε Αρχιερέας, Καϊάφας, έμαθαν για το όνειρο της Αγίας Πρόκλας παρενέβησαν στον Πιλάτο λέγοντάς του ότι το όνειρο αυτό ήταν ακόμα μία απόδειξη της μαγείας που επιτελούσε ο Ιησούς κι έτσι έπεισαν τον Πιλάτο να συνεχίσει τη δίκη.
Ο Ωριγένης χαρακτηρίζει την Πρόκλα «μακαρία», εξαιτίας του θεόσταλτου ονείρου που είδε. Συγκεκριμένα γράφει: «Μακαρία δε η τοιαύτα απέχουσα εν ονείροις το παθείν, ίνα µὴ υπερπάθη». Παράλληλα δε διακηρύττει ότι στο πρόσωπό της ενσαρκώνεται η εξ εθνών Εκκλησία, δηλαδή η απαρχή της διαδόσεως του Χριστιανισμού στον ειδωλολατρικό κόσμο.
Το δε θεόσταλτο αυτό όνειρο της Αγίας Πρόκλας θα παραμένει εις τους αιώνες ένα ακόμα σημάδι ανάμεσα στα τόσα άλλα για την αναμαρτησία, τη Θεότητα και την αυθεντική Μεσσιανικότητα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
