Η μία εκ των τεσσάρων Αγίων της Μητροπόλεως Παροναξίας και λιγότερο γνωστή για όλους εμάς, είναι η Οσία Θεοκτίστη.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικοδήμου στη Χώρα Νάξου δεν είναι αφιερωμένος μόνο στον Νάξιο Αγειορίτη Άγιο της Εκκλησίας μας αλλά και στον Αγιο Νικόλαο Πλανά, τον Άγιο Αρσένιο και την Οσία Θεοκτίστη.
Ποια είναι όμως η μοναχή που έξησε, διακόνησε και πέθανε στην Πάρο;
Η ιστορία της είναι εξόχως ενδιαφέρουσα και αξίζει να μιλήσουμε για την δική μας Οσία…
Κατ αρχήν αν πούμε ότι εκτός από τον δικό μας Ιερό Ναό υπάρχει και ένα μοναστήρι στην Ικαρία αφιερωμένο στην Οσία Θεοκτίστη. Ας δούμε τι λέει η Χαρούλα Κ. Κοτσάνη…
“Από την μία η πανδημία που μας βρήκε, από την άλλη οι μετασεισμικές δονήσεις στην περιοχή κάνουν απραγματοποίητο τον φετινό γιορτασμό του Μοναστηριού μας… εμείς όμως έστω νοερά και ψυχικά θα γιορτάσουμε και φέτος την εορτή της Οσίας Θεοκτίστης!
Η ιστορία ενός τόπου διασταυρώνεται πολλές φορές με τους θρύλους και τις παραδόσεις του, «υλικά» που δημιουργεί η λαϊκή ψυχή στην πιο μυσταγωγική ώρα της «θείας» λειτουργίας της…
Όλα τούτα καταγράφονται στην λαϊκή μνήμη, ανακατεύονται στην χοάνη του χρόνου, χαράζονται βαθιά στην συνείδηση και μετατρέπονται μ΄ ένα «μαγικό» θαρρείς τρόπο σε αληθινή ποιητική ουσία, δηλαδή σε παράδοση…
Ξεκινώντας νηφάλια από τούτη την παραδοχή, θα σας πω μια ιστορία, που σαν παραμύθι ακουγόταν από τους παλαιότερους ή όπως αργότερα την αναζήτησα στην βιβλιογραφική έρευνα… κι ακόμα την ψάχνω!!! Κι όσο ψαχουλεύει κανείς τόσο «εκπληκτικά» βρίσκει πάντοτε στις γραφές και στα βιβλία και γίνονται ακόμα σπουδαιότερα όταν καταφέρνει όλα αυτά να τα «κοινωνεί», να τα μοιράζεται με τους «άλλους»!
Στη Β.Δ. πλευρά της Ικαρίας και σε απόσταση μικρότερη των 500μ. από το χωριό μου την ΠΗΓΗ, είναι χτισμένο το μοναστήρι της Οσίας Θεοκτίστης, με καταγωγή ή με αφετηρία την Λέσβο εξ’ ου και το προσωνύμιο «Λεσβία».
Σ΄ ένα μοναδικό σε κάλλος τοπίο, όπου τα πεύκα συμβιώνουν αρμονικά με τα πελώρια «θεόσταλτα» βράχια αιώνες τώρα, προκαλώντας διαχρονικά το θαυμασμό και το δέος κάθε επισκέπτη…
Ο τόπος ετούτος συνδέεται θρυλικά / θρησκευτικά με άλλους τρείς αιγαιοπελαγίτικους τόπους: την Λέσβο, την Πάρο, την Εύβοια.
Την σύνδεση αυτή πετυχαίνει μία γυναικεία μορφή, που η παράδοση την θέλει να ξεκινά από τη Λέσβο, να μονάζει για 35 χρόνους στην Πάρο, να την ανακαλύπτουν κυνηγοί από την Εύβοια και τελικά να φθάνει στην Ικαρία…
Κείμενα που αναφέρονται στο βίο αυτής της Οσίας είναι δύο: Το ένα αποδίδεται στον Μάγιστρο Νικήτα, το δε άλλο στο Συμεών το Μεταφραστή.
Κι όμως και στις δύο αυτές γραπτές μαρτυρίες δεν γίνεται καμία αναφορά στην Ικαρία. Ό,τι έχουμε είναι από προφορική παράδοση, η οποία έπιασε το νήμα από εκεί που έμεινε δηλαδή από την Πάρο και το έφτασε ως την Πηγή το μέρος που χτίστηκε το ομώνυμο μοναστήρι…
Ο Συμεών ο Μεταφραστής μας διηγείται ότι όταν εκστράτευσε το 911 μ.Χ. με τον βυζαντινό ναύαρχο Iμέριο για την καταστολή των Αράβων στο Αιγαίο, μία μεγάλη τρικυμία εμπόδισε το ταξίδι τους για την Κρήτη και αναγκάσθηκαν να αγκυροβολήσουν στο λιμάνι της Παροικιάς της Πάρου.
Βρήκε τότε την ευκαιρία να προσκυνήσει τον ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ο οποίος ήταν έρημος όπως και όλη η γύρω περιοχή.
Εκεί ανάμεσα σε αρχαιοπρεπή χαλάσματα ο Συμεών συνάντησε έναν γέροντα μοναχό, ο οποίος του εξιστόρησε μια παλιά «παράξενη» ιστορία, που την έλεγε παλαιότερα κάποιος Ευβοιώτης κυνηγός. Αυτός λοιπόν, ο κυνηγός είχε ξεκινήσει κάποτε από την Εύβοια με άλλους συντρόφους του για κυνήγι στην Πάρο. Το νησί ήταν φημισμένο για τα ελάφια και τα άγρια κατσίκια του. Στα ερείπια αυτού του ίδιου αρχαίου ναού, που μετέπειτα έγινε χριστιανικός, συνάντησε μία γυμνή, σκελετωμένη από ασιτία γυναίκα, η οποία του είπε ότι καταγόταν από τη Μήθυμνα της Λέσβου με το όνομα Θεοκτίστη και βρέθηκε εκεί δραπετεύοντας απ’ το καΐκι του Άραβα κουρσάρου Νίσυρι.
Ο Νίσυρις σε μια επιδρομή στη Λέσβο συνέλαβε πολλές γυναίκες για εμπόριο μεταξύ αυτών και τη Θεοκτίστη που ήταν τότε νεαρά μοναχή. Μεγάλη όμως θαλασσοταραχή τον ανάγκασε να προστατευθεί στο λιμάνι της Νάουσας της Πάρου. Εκεί η Θεοκτίστη κατάφερε το βράδυ να ξεφύγει και μετά από βασανιστική πορεία βρήκε καταφύγιο στον ερημικό ναό της Παροικιάς.
Ο κυνηγός κρυφά από τους άλλους ανέπτυξε μία φιλική σχέση μαζί της κι εκείνη του ζήτησε όταν ξαναπάει να της φέρει θεία μετάληψη για να κοινωνήσει, ετούτος κράτησε τον λόγο του πραγματοποιώντας την επιθυμία της.
Σε επόμενο όμως ταξίδι που πήγε να την συναντήσει την βρήκε νεκρή. Βέβαιος πια ότι το πλάσμα τούτο ήταν θεϊκό, έκοψε το χέρι και το πήρε μαζί του. Το καΐκι όμως δεν μπορούσε να ταξιδέψει αναγκάσθηκε τότε να πει όλη την ιστορία από την αρχή στους συντρόφους του.
Έτσι αποφάσισαν να ανεβούν στο ναό να πάρουν τη σωρό της «αγίας» αυτής γυναίκας για να το θάψουν.
Ωστόσο το λείψανο είχε εξαφανισθεί, και όσο κι αν έψαξαν παντού γύρω τον χώρο δεν βρήκαν τίποτα… (κρατείστε το αυτό γιατί θα το συναντήσουμε παρακάτω)!
Εδώ τελειώνει η αφήγηση του μοναχού προς τον Συμεών το Μεταφραστή, παρακαλώντας τον να καταγράψει όσα άκουσε, προκειμένου να τα σώσει από τη λήθη του χρόνου.
Στο σημείο αυτό αρχίζει η Ικαριακή παράδοση η οποία μας λέει πάνω – κάτω τα εξής:
«Λέσβιοι προύχοντες έμαθαν ότι εσώζετο στην Πάρο το σκήνωμα της συμπατριώτισσάς τους, Θεοκτίστης.
Έστειλαν ειδικό πλοίο για να το παραλάβουν. Στην επιστροφή όμως λόγω μεγάλης θαλασσοταραχής προσάραξαν στο Γιαλισκάρι της Ικαριάς. Εκεί ντόπιοι κάτοικοι πληροφορήθηκαν το «περίεργο φορτίο» του πλοίου.
Βρήκαν έναν έξυπνο τρόπο, το έκλεψαν και το μετέφεραν κρύβοντάς το στην σπηλιά ενός πανέμορφου τοπίου. Εκεί έμεινε θαμμένο για πάνω από 100 χρόνια, ώσπου μια μέρα και πάλι ένας κυνηγός καθοδηγούμενος από την σκύλα του η οποία είχε γεννήσει επάνω στο σημείο που είχε ταφεί ο «θησαυρός», ανακάλυψε τα οστά, τα οποία και ευωδίαζαν…
Αμέσως διαδόθηκε ότι επρόκειτο για λείψανο « Αγίου ». Έμενε όμως να γίνει γνωστό σε ποιόν «άγιο» ανήκαν. Το πρόβλημα το έλυσε ένας σεβάσμιος γέροντας ο Ιωάσαφ Κεφαλάς, από χωριό της Μεσαριάς, όπου ανέφερε ότι είδε σε όνειρο μία γυναίκα να του λέει:
« Είδε την τάξιν μοναχή, Πατρίς μου εστίν η Λέσβος, ησκήτευσα εν τη νήσω Πάρω χρόνους 35, μετά δε ταύτα αφικόμην ενταύθα, ίνα σκέπω και φρουρώ την νήσον ταύτην, ονομάζομαι δε, Θεοκτίστη».
Από εδώ αρχίζει και η ιστορία της Μονής. Στην αρχή τα οστά προστατεύθηκαν σε μικρό εκκλησάκι, την Θεοσκέπαστη, χτισμένο ανάμεσα σε πελώρια βράχια. Αργότερα χτίστηκε η εκκλησία, πότε ακριβώς δεν γνωρίζουμε. Το μόνο γνωστό είναι ότι η εκκλησία τοιχογραφήθηκε το 1688 από τον Χατζή Παντελή, καταγόμενο από το Νεοχώριον της Χίου.
Ο πρώτος ηγούμενος της μονής ήταν ο Ιωάσαφ Κεφαλάς, ο δεύτερος Μελέτιος Γάρδιας και κατόπιν Γεράσιμος Γάρδιας, Λεόντιος Γάρδιας, Σαμουήλ Κουλουλίας, Λεόντιος Καρίμαλης, Γρηγόριος Φράντας, Ιωήφ Πλάκας, Δανιήλ Κυριακουδάκης, Νείλος Φουτρίδης, (αδερφός του Αριστείδη Φουτρίδη). Ο Νείλος έζησε για αρκετά χρόνια στην Αίγυπτο, εκεί συνέθεσε και την «ιερά ακολουθία της Οσίας μητρός ημών Θεοκτίστης της Λεσβίας». Η εργασία αυτή δημοσιεύθηκε το 1909 στην Αλεξάνδρεια.
Μετά το 1922 εμόνασαν και γυναίκες με πρώτη την Χριστοδούλη το γένος Καραντεμίρη, πρόσφυγας από την Μ. Ασία.
Στη δεκαετία του 1970 η Φεβρωνία από την Μύκονο.
Σήμερα δεν υπάρχουν μοναχοί. Παραμένει ωστόσο ένα από τα μαγευτικότερα αξιοθέατα της νήσου μας.
Μέρος δε του λειψάνου της «Αγίας», παραδόθηκε στην Πάρο και βρίσκεται στο ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής με την βοήθεια του Πάριου Πρόξενου της Ελλάδος στην Ικαρία, Βιτσαρά.
Η μνήμη της Οσίας τιμάται με λαμπρότητα κάθε χρόνο στις 9 Νοεμβρίου, όπου για πρώτη φορά μέσα στην μακραίωνη ιστορική της διαδρομή δεν θα γίνει εφέτος.
Ακούγεται όμως προς τιμή της το παρακάτω τροπάριο:
“ Χάριν εύρατο η Ικαρία
σου τα λείψανα εγκολπουμένη,
Θεοκτίστη οσία αοίδημε.
Μη ουν παύση υπερ ημών χείρας αίρουσα
εν ταις προς Κύριον πρεσβείαις σου “ »
