5 ενδιαφέροντα τρίβια για τον Μάϊο, που πήρε το όνομα του από μια θεότητα
Ο Μάιος ή Μάης (Καλομηνάς στα ποντιακά), είναι ο πέμπτος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και Γρηγοριανό Hμερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Οι Λατίνοι συγγραφείς τον εκφέρουν πάντα με τη λέξη «mensis» (μήνας) ή Kalendae (καλένδες). Πήρε το όνομά του, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, από τη θεότητα Μαία (λατινικά Μάγια), μητέρα του θεού Ερμή και θεά της γονιμότητας, την οποία τιμούσαν με θυσίες χοιριδίων στο βωμό της.
1. Οι μεγαλύτερες γιορτές για τον Μάιο κατά την αρχαιότητα
Στην αρχαία Ρώμη κατά τον μήνα Μάιο τελούνταν γιορτές προς τιμή της πηγαίας Νύμφης Ηγερίας, στο άλσος της, προς ανάμνηση των συμβουλών της. Κατά δε την 1η (Μπόνα Ντέα) και 2η Μαΐου συνεχιζόντουσαν τα από 28 Απριλίου αρχόμενα Φλοράλια, εορτές προς τιμή της θεάς της βλάστησης της Χλωρίδας (Flora). Επίσης κατά τον ίδιο μήνα οι Ρωμαίοι τελούσαν τα “Lemuria” Μειλίχια που ήταν εορτές προς ιλασμό των ψυχών των νεκρών.
Στη τέχνη τον μήνα Μάιο οι Ρωμαίοι τον παρίσταναν με μορφή μεσήλικου άνδρα που έφερε πλατύ χιτώνα με μεγάλες περιχειρίδες (σαν το σημερινό ράσο) και έχοντας στη κεφαλή το κάνιστρο γεμάτο άνθη ενώ στα πόδια του υπήρχε ένα παγώνι (ταώς) με ανοιγμένα τα φτερά.
Τον μήνα Μάϊο στην αρχαία Αθήνα γιορτάζονταν τα:
Ολυμπιεία, προς τιμή του Δία, με ιππικά αγωνίσματα, θυσίες και γεύματα στην περιοχή του Ιλισσού.
Μουνίχια, προς τιμή της θεάς Αρτέμιδας, στη χερσόνησο της Μουνιχίας (σημερινή Καστέλα), με κυρίως συμμετέχοντες τους εφήβους.
Θαργήλια, προς τιμή του Απόλλωνα, αφιερωμένη στον εξαγνισμό της πόλης από τα μιάσματα, που εξασφαλιζόταν μέσω των λεγόμενων καθαρμάτων. Τα καθάρματα ήταν άνθρωποι που επιλέγονταν βάσει της φαυλότητας,της φτώχειας ή της ασχήμιας τους. Τους περιέφεραν ως αποδιοπομπαίους τράγους στους δρόμους της Αθήνας για να απορροφήσουν το διάχυτο κακό και στη συνέχεια τους εξόριζαν.
2. Σημαντικές γιορτές Μαΐου
Η 1 Μαΐου έχει χαρακτηρισθεί σχεδόν παγκόσμια ημέρα αργίας και διατυπώσεων των διεκδικήσεων των εργαζομένων, αφού είναι συνδεδεμένη με το εργατικό κίνημα όταν το 1886 έγιναν οι μεγάλες διαδηλώσεις στο Σικάγο με αίτημα τα τρία οχτάρια: οχτώ ώρες εργασίας, οχτώ ψυχαγωγία και οχτώ ύπνος. Στην Ελλάδα, η απεργία των καπνεργατών του 1936 στη Θεσσαλονίκη βάφτηκε με αίμα που καταγράφηκε, στις εφημερίδες της άλλης ημέρας, με μια χαρακτηριστική φωτογραφία η οποία έδειχνε μια μάνα να οδύρεται πάνω από το σκοτωμένο της παιδί. Η φωτογραφία εκείνη ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει τον «Επιτάφιο»: «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες/μέρα Μαγιού σε χάνω…».
Η μάνα που θρηνεί το γιο της
Την 2η Κυριακή του Μαΐου γιορτάζεται η ημέρα της μητέρας ενώ η μεγάλη θρησκευτική εορτή είναι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (21 Μαΐου) και αποφράδα ημέρα η 29η Μαΐου, που «τούρκεψε η Πόλη».
Επίσης
Στις 5 Μαΐου γιορτάζει η Ειρήνη
Στις 6 Μαΐου ο Σεραφείμ, η Σεραφειμία, η Σεραφείμα
Στις 9 Μαΐου ο Χριστόφορος, ο Χριστοφόρης, ο Φόρης
Στις 22 Μαΐου ο Αιμίλιος, Μίλιος, Αιμιλία, Έμυ.
3. Λαογραφία
Παρ’ όλο που γενικά ο Μάιος θεωρείται ως ο τελευταίος μήνας της Άνοιξης, είναι στην ουσία το μέσο της ανθοφόρας αυτής εποχής αφού το Καλοκαίρι δεν αρχίζει παρά δύο δεκαήμερα μετά το τέλος του, στις 21 Ιουνίου.
Ο Μάιος, είναι πράγματι «μήνας χαράς και λατρείας της βλάστησης, με δοξασίες και έθιμα διαχρονικού χαρακτήρα», όπως το παραδοσιακό έθιμο με το πρωτομαγιάτικο στεφάνι το οποίο στολίζει την πόρτα του σπιτιού μέχρι τις 24 Ιουνίου οπότε καίγεται στις φωτιές του Αϊ-Γιάννη. Οι λαϊκές προλήψεις θεωρούν τον Μάιο «μαγεμένο» γι’ αυτό αποφεύγονται οι γάμοι και οι σοβαρές εργασίες στη διάρκειά του, εξ ου και η παροιμία «Στον καταραμένο τόπο, τον Μάη μήνα βρέχει».
Όλοι οι λαοί, πάντως, την Πρωτομαγιά γιόρταζαν την ανθοφορία της Φύσης και την απαρχή των «καλών καιρών». Σε γενικές γραμμές, οι λαϊκές ονομασίες του Μαΐου προέρχονται από τη φύση:
Πράσινος
Κερασάρης
Τριανταφυλλάς
Λούλουδος
Πανελλήνιο έθιμο την Πρωτομαγιά είναι να πλέξιμο στεφανιών με λουλούδια και στάχυα («Μάηδες», «Μαγιοστέφανα») για την ευφορία της Γης. Τα κρεμούν στις εξώπορτες ή στους εξώστες των σπιτιών μέχρι τις 24 Ιουνίου, οπότε τα καίνε στις φωτιές του Αϊ-Γιάννη. Συνηθίζεται να βάζουν στο στεφάνι ένα σκόρδο ή ένα αγκάθι ως αποτρεπτικό του όποιου κακού. Ωστόσο, οι ραγδαίες βροχές του Μαΐου προκαλούν ζημιές στα σιτηρά, εξ ου και η παροιμία «Στον καταραμένο τόπο, μήνα Μάη βρέχει».
4. Παροιμίες
Απ’ το Μάη, ως τα κεράσια!
Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι.
Μάης άβρεχος, μούστος άμετρος (αμέτρητος).
Μάης άβρεχος, χρονιά ευτυχισμένη.
Μάης πενταδείλινος, και πάλι δείλι θέλει (φαγητό).
Να ’μουν το Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλο το χρόνο πετεινός και γάτος το Γενάρη!
Να ’μουν το Μάη μπιστικός, τον Αύγουστο δραγάτης.
Ο Μάης με τα τριαντάφυλλα κι ο Ιούνης με τα μήλα.
Ο Μάης ρίχνει τη δροσιά κι ο Απρίλης τα λουλούδια.
Όποιος φοράει γούνα το Μάη, τη γεια του δεν την έχει.
Όταν βρέχει, δε χιονίζει και το Μάη δροσολόγαε.
Πώς λάμπει ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι.
Σαν έπρεπε, δεν έβρεχε, το Μάη δροσολόγαε…
Στον καταραμένο τόπο, το Μάη μήνα βρέχει.
Στων αμαρτωλών τη χώρα, το Μαγιόπουλο χιονίζει.
Το Μάη του κούρπαση… (ποτέ!)
4. Ποιήματα
ΜΑΪΟΣ – Κωστής Παλαμάς
Ο Απρίλης ξανθός, αρχοντιά φημισμένη,
Ζαχαρένια θωριά, ο Απρίλης πεθαίνει.
Και ο Μάης απάνω του γέρνει,
Χαροκόπος λεβέντης, μα δίχως μυαλά,
Και του φρόνιμου Απρίλη τα μάτια σφαλά,
Και τα πλούτη του παίρνει.
Ο Απρίλης σωρούς θησαυρούς και καλούδια,
Τι πουλιά, τι νερά, τι δροσιές, τι λουλούδια
Στα παλάτια τα πράσιν’ αφήνει!
Κι απ’ την πρώτη στιγμή κι απ’ την πρώτη βραδιά
Να ο Μάης, αλύπητα, δίχως καρδιά
Τα ξοδεύει, τα χύνει.
Με τ’ αηδόνια καλεί τη χαρά και τη χάρη.
Όπου νιότη, παιδί, λυγερή, παλικάρι,
Όπου φτώχεια, όπου πλούτος γελάει,
Του γλυκού μηνυτή καταφτάν’ η λαλιά.
Η ζωή με ολάνοιχτη τρέχει αγκαλιά
Στο τραπέζι του Μάη.
Της αυγούλας το φως πολυέλαιο έχουν,
Τραγουδούν κι αγαπούν και θερίζουν και τρέχουν.
Στ’ αποφάγια σαν πρόβαλε η μέρα,
Φεύγ’ η νιότη χορτάτη και φεύγ’ η ζωή,
Στις αγάπες η χάρη, η χαρά στη βοή,
Το παιδί στη μητέρα.
– “Το στεφάνι που βλέπεις, αυτό το στεφάνι,
απ’ τα πλούτη του Μάη εγώ το ‘χω κάνει,
Μητερούλα, με λούλουδα χίλια.
Ταπεινά κι ακριβά, είναι μια χαρά.
Πώς ταιριάζουνε, κοίτα, ζαμπάκια λαμπρά
Με φτωχά χαμομήλια.
“Όλα τ’ άνθη, μητέρα, δεν είν’ αδελφάκια;
Σε γαστρούλες και κήπους, αγρούς και ρυάκια,
Μια δροσιά, και μικρά και μεγάλα;
Να πονώ τα φτωχά δε μου είπες εσύ;
Όλα τα ‘θελα, τ’ άλλ’ απ’ αγάπη χρυσή,
Από έλεος τ’ άλλα!
“Ποιο παιδί σαν εμέ τέτοια έχει μανούλα;
τίνος άλλου ανθοί έχουν τέτοια δροσούλα;
Τέτοια χάρη και μύρο και χρώμα;
Στου σπιτιού μας την πόρτα θ’ ανθεί κρεμαστό
Ως την άλλη χρονιά που θ’ αλλάξω κι αυτό
Με καλύτερο ακόμα”.
– “Ω, παιδί μ’, ο Θεός ένα άλλο στεφάνι
Στη μεγάλη μικρή σου καρδιά έχει βάνει
Από άλλου Μαγιού ωραιότητα.
Μοσχομύριστο πάντα κι ολόλευκο ανθεί,
Μα σαν γείρει ξερό δεν μπορεί ν’ αλλαχθεί.
Και το λεν αθωότητα”.
ΚΑΙ ΠΑΛΙ – Ιωάννης Πολέμης
Και πάλι, να, ο Μάιος για νάλθει ξεκινά
Και διασκελίζει θάλασσες και κάμπους και βουνά.
Κρατεί ανθούς στα χέρια του και γύρω τους σκορπά
Κι όπου περάσει και διαβεί παντού μοσχομυρίζει.
Αχ, Μάη αν σ’ αγάπησα κι αν σ’ αγαπώ ακόμα
Ρίξε δροσάτα λούλουδα και στόλισε το χώμα
Που θα διαβεί η αγάπη μου – Δεν θέλω όπου πατήσει
Άλλο από ρόδα και μυρτιές το πόδι της ν’ αγγίξει.
ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ – Κωνσταντίνος Χατζόπουλος
Έλα στο κεφάλι το ξανθό
Να σου βάλω τ’ όμορφο στεφάνι
Που για σε όλη νύχτα το’ χω κάνει,
Να στολίσω μ’ άνθια τον ανθό.
Ιδέ το! τι ωραία που θα πάει
Του ξανθόχλωμού σου κεφαλιού!
Από τα υστερνά είναι του Απριλιού
Κι απ’ τα πρώτα λούλουδα του Μάη.
Κι έτσι με τα ρόδα στα μαλλιά
Κι έτσι στα ολόλευκα ντυμένη,
Να θαρρώ πως σφίγγω αναστημένη
Την Πρωτομαγιά στην αγκαλιά!
5. Τραγούδια
Ωραία τραγούδια που κουβαλούν τη δική τους ιστορία και είναι αφιερωμένα στο μήνα Μάϊο.
Σε λένε, το κορίτσι του Μάη
Στις 16 Μάη μήνα
Από το Μάη θα σ’ αγαπώ Μετά τον Αύγουστο θα δώ
Σ’ αγαπώ σαν το γέλιο του Μάη, σ’ αγαπώ
Ήταν του Μάη το πρόσωπο
Ο Μάης έχει μυστικά κι ένα κλειδί κρυμμένο
